Yakın ilişkiler her zaman önemli bir problem olmuş insanlar için. Bu yüzden bu konuyu anlama çabası da hep devam etmiş. Çeşitli evlilik sözleşmeleri, gelenekler çerçevesinde pek çok şey denenmiş ilişkileri düzenleyebilmek adına. Günümüzde de bu çaba devam ediyor. İnsanlar ilişkileri anlamaya çalışırken daha çok kavrama ihtiyaç duyuyor ve pek çok yeni kavram üretiyor. Gaslighting, lovebombing, ghosting, breadcrumbing vs. vs. Ancak hayatımızı kolaylaştırması gerekirken, bu kavramlar bazen korkutucu görünebiliyor sonu gelmez bir derya gibi. 

Bu yazıda bu büyük problemi kavramaya çalışırken ortaya çıkan kavramların hem en popüleri hem de en eskilerinden birisi olan gaslighting’i inceleyeceğiz. Kabaca insanın aklıyla oynamak diyebiliriz gaslighting’e. Gaslighting yapan bir kişi karşısındaki insan veya insanları hafızaları, duyguları, algıları konusunda şüpheye düşürerek manipüle etmeye çalışır. Doğrudan söylenen yalanlar, olayı belli yönlerden çarpıtmalar, sürekli tekrar eden inkar ve karşıdakini tekrarlayan şekilde aşağılayarak ve iğneleyerek kendinden şüpheye düşürmek bazı gaslighting örnekleri olabilir. 

1944’te Gaslight filmiyle insanlığa kazandırılan gaslighting kavramı bu özelliği ile de dikkat çekiyor. Sinemanın oluşturduğu bir farkındalık ve daha sonra bilim insanlarının odağına giren bir terim. Psikoloji disiplini ilişki alanında gaslighting’i inceleyen pek çok makale üretmiştir. Ancak gaslighting, düşündüğünüzden daha fazla maruz kaldığınız bir manipülasyon tekniği olabilir. Son dönemlerde bilim insanları artan bir şekilde gaslighting’i toplumsal konularda araştırmaya başlamıştır. Literatüre şöyle bir bakınca bu terimin kullanıldığı alanlar beni şaşırttı. Sağlık sistemi (Sebring, 2021) ve kentsel altyapı (Legacy, gibson ve Rogers, 2023) gibi konuları inceleyen yazarlar bu alanlardaki çelişkileri gaslighting  penceresinden incelemişler. Irk (Davis, Ernst, 2020), ahlak (Manne, 2023), kültür (Ruiz, 2020) gibi toplumsal konularda da gaslighting detaylı şekilde incelenmiş. Bu çalışmalara baktığımızda otorite ve dezavantajlı grupların aktör olduğunu görüyoruz. Çalışmalara konu olan gruplar azınlıkta olan kültürel ve ırksal niteliklere sahip topluluklar, LGBTİ+’lar, düşük ekonomik seviyedeki kişiler gibi incinebilirlikleri yüksek gruplar. 

Yani yakın ilişkilerin yanı sıra otoritenin insanları yönetmek için de kullandığı bir yöntem diyebiliriz gaslighting’e ve hepimiz düşündüğümüzden çok daha sık bu yöntemin etkilerine maruz kalıyor olabiliriz. Acaba fark etmediğimiz ya da fark etsek de gaslighting ile sunulan ilizyona kendimizi bıraktığımız ne gibi durumlar var?

KAYNAKÇA

Davis, A. M., & Ernst, R. (2020). Racial gaslighting. In The politics of protest (pp. 47-60). Routledge.

Legacy, C., Gibson, C., & Rogers, D. (2023). Infrastructural gaslighting and the crisis of participatory planning. Environment and Planning A: Economy and Space, 0308518X231209979.

Manne, K. (2023, June). Moral Gaslighting. In Aristotelian Society Supplementary Volume (Vol. 97, No. 1, pp. 122-145). UK: Oxford University Press.

Sebring, J. C. (2021). Towards a sociological understanding of medical gaslighting in western health care. Sociology of Health & Illness, 43(9), 1951-1964.

Ruíz, E. (2020). Cultural gaslighting. Hypatia, 35(4), 687-713.