Kabul ve Kararlılık Terapisi; İngilizce ismi ile Acceptance and Commitment Therapy – ACT harfleri ile kısaltılıyor. Bu kısaltmanın da bir anlamı var. ACT davranış terapileri kökeninden temellenen bir ekol dolayısıyla odağında davranış var. Bu yüzden ekolü geliştirenler kısaltmanın davranmak anlamına gelen “act” kelimesi şeklinde telafuz edilmesini tercih ediyor.

“Bu bilginin bizim için ne önemi var?” diyebilirsiniz. Umarım yazının devamında anlaşılacaktır.

Eğer eşiniz ve siz ilişkinizi güçlendirmek, yakınlığınızı artırmak, bazı ilişki çıkmazlarını aşmak gibi bir niyetteyseniz ACT çiftler için açık bir yol sunuyor. 

Çiftler içi Kabul ve Kararlılık Terapisi’nin (ACT) Temelleri

Kabul ve Kararlılık Terapisi; çiftlerin duygu ve düşüncelerini kabullenmeleri ve değerleriyle ilişkili adanmış eylemleri gerçekleştirmeleri için gereken cesareti sağlayan güçlü bir yaklaşımdır. ACT’ın en önemli işlevi olumsuz olarak değerlendirilen düşünce, duygu gibi içsel yaşantıları kabulü güçlendirmesi ve bununla birlikte kişiyi ya da çifti anlamlı, zengin bir yaşama doğru kararlılık tekniklerini kullanarak yönlendirmesidir. 

ACT’ın Çekirdeğinde Yer Alan Kavramlar

ACT, davranışçı ekolün en çağdaş versiyonlarından birisidir. Bunun yanında teorik altyapısının önemli ayaklarından birini de İlişkisel Çerçeve Kuramı oluşturur. 

Uygulamada ise ACT hem terapiste hem de danışana kullanışlı bir kavram seti sunar. Şimdi bunları inceleyelim;

Psikolojik Esneklik

Psikolojik dayanıklılık, sağlamlık ve hatta mutluluk gibi kavramların bir benzeri gibi görünse de psikolojik esnekliği bir sonuçtan ziyade bir süreç olarak düşünmek gerekir.

ACT ile yapılan çalışmalar sonucunda psikolojik esnekliğin geliştirilmesi hedeflenir. Bu açıdan bir sonuçtur aslında. Ancak psikolojik esneklik aynı zamanda geliştirilen beceriler doğrultusunda sürekli sarf edilen çaba ile sağlanır. Bu açıdan bir süreçtir, devamlılığı vardır. Ulaşılan ve öylece bırakılan bir hedef değildir sadece. 

Psikolojik Esneklik hangi becerileri gerektirir? Aşağıda bu soruyu cevaplayabilmek için ACT’ın altıgenini tanıtacağım size. Yukarıdaki fotoğraftada yer alan bu altıgen tüm süreçte kullanılan ve geliştirilmeye çalışılan psikolojik esneklik becerilerini göstermektedir.

Aşağıdaki bölüm Kabul ve Kararlılık Terapisi yazısından alınmıştır. 

Kabul

 İçsel ve dissal deneyimlerimizi değiştirmeye çalışmadan olduğu gibi karşılayabilme becerisidir. Süreğen bir eylemdir. 

Tahammül etme, tolere etme, kabul etme, kucaklama gibi farklı seviyelerde düşünülebilir.

Ayrışma

Konuşan bir zihne sahip olduğumuzun farkında olarak düşüncelerimize belli bir mesafeden bakabilmek demektir, dünyaya düşüncelerimizden bakmak yerine, düşüncelerimize bakmak.

Bu sayede düşünce sadece düşünce olarak görülebilir.

Şimdiki An Farkındalığı

Mevcutta olup bitene dikkatini verme becerisidir, sürekli şimdiki an farkındalığında olamayız, gerektiğinde kullanmak içindir.

Bağlamsal Benlik

Bağlamsal benlik , kişinin kendisini tek bir yönüyle ya da rolüyle, ya da belirli bir zamanda başından geçmiş bir olayla tanımlanmasının ötesinde bütün rollerinin, geçmiş, şimdiki an ve gelecekteki deneyimlerinin tümünü deneyimlediği değişmez bir zemin olarak gördüğü benlik algısıdır.

Değerler

Değerler hayatımızı nasıl yaşamak istediğimizle, nasıl birisi olmak istediğimizle ilgilidir; değerler hedeflerden farklı olarak asla tamamlanıp bir kenara konulamaz. Eğer bakım veren olmak, adaletli biri olmak, arkadaşlık vs sizin degerinizse her zaman orada sizinle olacaktır.

Adanmış Eylemler

Adanmış eylem her ne kadar ortaya psikolojik acı çıksa da değerlerimiz yönünde attığımız adımlardır, ailenizin önemli gününde orada olabilmek için uçak korkunuza rağmen o uçağa binip gitmek istediğiniz yere gitmek gibi.

ACT Çiftler ile Çalışırken Nasıl Uygulanır?

Çiftler için ACT uygulanırken temel prensipler iletişimi, duygusal yakınlığı geliştirmek ve çifte zorluklar için yol bulma becerisini kazandırmak için kullanılır. Bu dans etmeyi öğrenmek gibidir. Çift ahenkle çalışmayı, birbirlerinin ritimlerini anlayabilmeyi ve birlikte ortak hedeflere doğru ilerleyebilmeyi öğrenir.

Çiftler için ACT’ta İçsel Deneyimler ve Yargısız Farkındalık

Sadece gözlemlemek, nasıl olduğuna bakmak, hissetmek ve bunları zihniniz düşünceleri rasgele etrafa saçarken ya da felaket senaryoları üretirken veya ne kadar haklı olduğunuz üzerine sonsuz düşünceler üretirken yapmak. 

İçsel deneyimlerin, düşüncelerin, duyguların ve bedensel duyumların farkında olmak ve onları sadece gözlemleyen bir pozisyonda durabilmek ACT uygulamasındaki en temel parçalardan birisidir. Düşünce ve duyguları yargılamadan, onlara kapılmadan ya da onlarla boğuşmadan sadece düşünce olarak görmek ayrışma, kabul ve şimdiki an farkındalığı becerilerinin geliştirilmesi ile mümkün olur. 

Bu beceriyi geliştirmek çifte zihnin kancalarından kurtulup yakınlık, anlayışlılık, empati gibi değerler yönünde hareket edebilmek için alan açar.

Duyguları Kucaklamak

Duygularınızı okyanusun dalgaları gibi düşünün. Karşı çıkmaya, onları durdurmaya çalışmak anlamsız. Bazıları küçük ve nazik, bazıları büyük ve güçlü. ACT duygulara tahammül etme, duyguları tolere etme, kabul etme ve bunların ötesinde duyguları kucaklama üzerinde durur. Böylece okyanusta sörf yapar gibi duygular ile birlikte yol alabilmenin önü açılır. 

Farkındalığı Geliştirmek

Bir tiyatro oyununu izlediğinizi düşünün. Çok etkili bir sahne ile karşı karşıyasınız. Çok etkileniyor ancak sadece izliyorsunuz.

Düşünce, duygu, bedensel duyum gibi içsel deneyimlerimizin de etkisi bazen böyle oluyor. Çok güçlü bir korku bizi geleceğin sahnesine çekebiliyor veya bir hatırlatıcı ile birlikte tetiklenen pişmanlık ile birlikte geçmişin kollarında buluyoruz kendimizi.

Nasıl ki tiyatro izlerken sadece izliyoruz, kalkıp sahneye çıkmıyoruz; içsel yaşantıların farkında olmak ve yargısız bir şekilde onları sadece izlemek de tam olarak böyle bir şey.

Mindfulnesstan bir farkı yok diye düşünüyorsanız konuyu doğru anlamışsınızdır. Evet basitçe mindfulness, meditasyon yapanların iyi deneyimlediği bir beceri. Önemli bir nokta ACT uygulamasında duyguların gelip gitmesini, azalmasını ya da geçmesini beklemiyoruz veya sakinlik, dinginlik kazanma gibi bir hedef de yok. Bu sadece duyguların içinden çıkıp onlara bakabilme becerisi.

Değerlerin Berraklaşması ve Ortak Değerler

ACT uygulaması sayesinde ilişkiniz çıkmazlardan ve kısır döngülerden kabul, ayrışma ve yargısız farkındalık becerileri ile çıkabilir. Ancak bu tek başına yeterli değildir. Girdapları göze aldığımız bir yolculuğa çıkıyorsak yönümüz ve hedeflerimiz de olmalı.

ACT’ta değer terimi ne yöne ve nasıl gideceğimizi anlatan kavramdır. Terapi sürecinde değerlerin açığa çıkarılması, ortak değerlerin keşfedilmesi çiftin engelleri aştıktan sonra ne yöne gideceğini bulabilmesini sağlar. 

Adanmış Eylemler

“Arada tabii ki yanlışlarım olur, hiç bir şey tek taraflı değil ama bu kadarı da olmaz.”

Tanıdık geliyor mu bu tutum. Kendinizde ya da çevrenizde mutlaka görmüşsünüzdür.  Haklılık ile ilgili ardı arkası kesilmeyen düşünceler, konuşmalar çıkar bu cümlelerden sonra ortaya. Mantık dizgisinde bir sorun yoktur, gerçekten de ne kadar haklı olduğunuza ya da dert yanan kişinin haklılığına bir kez daha ikna olursunuz.

Ancak bu haklılığın sağlaması bin kere yapılsa da bir yere varılamaz.

Değerler yönündeki eylemlere adanmış eylemler diyoruz. Böyle denmesinin sebebi önünde haklılık gibi tuzakların, korku, utanç öfke gibi engellerin olmasıdır. Bu engel, zorluklar varken yapılan eylemler oldukları için adanmışlık gerekir. Bu eylemler değişimin gerçekleşmesini sağlayacak adımlardır.

Süreç ya da Bağlam Olarak Benlik

Genellik kendilik algısı kavramlar ile sınırlıdır. Baba, eş, evlat, mühendis, doktor olmak gibi roller veya bazı karakter özellikleri inatçı, sadık, tutarlı gibi ya da değerlendirici kavramlar iyi, kötü, yetersiz, değersiz vb.

Kavramlar ile inşa edilen bir benlik algısı kolayca zihnin kancasına takılır. “Nasıl bir baba çocuğuna böyle davranır?!” düşüncesi yetersiz hisseden bir babayı kolayca yakalayabilir. 

ACT uygulamasında benliğin kavramlardan ibaret olmadığını benliği bir süreç ya da bağlam olarak deneyimleyebilmeyi öğrenirsiniz. Bu beceri yukarıda bahsedilen diğer beş ACT becerisi ile birlikte psikolojik esnekliğin sağlanmasında kritik rol oynar.

Sonuç

Çiftler için uygulanan ACT, çıkmazlar içindeki ilişkinizi bireysel yatkınlıklarınızı ve  ilişki dinamiğinizi ortaya çıkararak farkındalığınızı artırır. İlerlemek istediğiniz yönün netleşmesi, göze alınacaklar ve harcanacak çabanın niteliğinin netleşmesi sayesinde ortak değerler doğrultusunda eylemler ile ilişkinin gelişmesi sağlanır. 

Bu süreç ilişkinizi geliştireceği gibi bireysel olarak da psikolojik esneklik becerilerinin kazanılması için oldukça iyi bir fırsat sunar.